Thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, với sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân, tỉnh ta  đã đạt được những kết quả quan trọng. Từ nguồn hỗ trợ của Trung ương, ngân sách của địa phương và các nguồn xã hội hóa, Tỉnh thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội, bao gồm các chính sách hỗ trợ trực tiếp đến người nghèo như hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát, hỗ trợ gạo cứu đói, khắc phục thiệt hại do thiên tai, hỗ trợ y tế, giáo dục và các chính sách an sinh xã hội khác, qua đó giúp người nghèo có nhà ở vững chắc, ổn định cuộc sống, yên tâm phát triển sản xuất, tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản. Các chỉ tiêu kế hoạch đều đã được cụ thể hoá thành kế hoạch triển khai thực hiện với phương châm thực hiện đầy đủ, đồng bộ, hiệu quả các chính sách, dự án giảm nghèo phù hợp với điều kiện thực tế của các địa phương. Kết quả giai đoạn 2021 - 2023, tỷ lệ nghèo giảm bình quân 4,18%/4%, đạt 105 % KH; Tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn các huyện nghèo giảm 5,75%. Dự kiến giảm tỷ lệ hộ nghèo năm 2024 là 4% trở lên (riêng tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm từ 5%/năm), tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm 4%/năm. Bên cạnh đó, cũng như tình trạng chung của nhiều địa phương trong cả nước, việc triển khai Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 của tỉnh ta đang có những khó khăn, vướng mắc cần sớm được tháo gỡ.

Trồng mía nguyên liệu xuất khẩu là một trong những hướng đi giúp người dân giảm nghèo bền vững

Vẫn còn lúng túng trong triển khai thực hiện

Ngày 18/01/2022 Thủ tướng Chính phủ  ký ban hành Quyết định số 90/QĐ-TTg phê duyệt chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, tuy nhiên các văn bản hướng dẫn của các Bộ, ngành theo thẩm quyền ban hành chậm, chưa đầy đủ, nội dung hướng dẫn tại các văn bản chưa thống nhất, chưa rõ ràng. Cơ bản đến ngày 30/6/2022, các Bộ ngành mới ban hành các Thông tư hướng dẫn thực hiện các dự án của Chương trình. Ngày 28/7/2022 Bộ Tài chính mới ban hành Thông tư số 46/2022/TT-BTC quy định quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí sự nghiệp từ nguồn ngân sách trung ương thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025. Ngày 06/9/2022, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội mới ban hành Thông tư số 17/2022/TT-BLĐTBXH hướng dẫn thực hiện một số nội dung về giáo dục nghề nghiệp và giải quyết việc làm cho người lao động tại các tiểu dự án và nội dung thành phần thuộc 03 Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 nên ảnh hưởng đến tiến độ tham mưu ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện của tỉnh, hầu hết các văn bản đều là văn bản quy phạm pháp luật phải trình HĐND tỉnh như định mức, mẫu hồ sơ, thủ tục lựa chọn dự án..., dẫn đến thời gian xây dựng kéo dài theo quy định chung, mặt khác cơ sở phải chờ các văn bản hướng dẫn của Trung ương và của tỉnh ban hành dẫn đến chậm tiến độ thực hiện và giải ngân. Năm 2022, vốn thực hiện tiểu dự án 2 (thuộc dự án 3) và Dự án 5 chưa được bố trí.

Về trình tự, thủ tục thực hiện các dự án, nhất là các dự án sử dụng vốn đầu tư phát triển cần nhiều thời gian để cấp có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt. Trong khi một số quy định của pháp luật về đầu tư công, xây dựng, đất đai... chưa đồng bộ, thống nhất, khả thi, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Một số vướng mắc, bất cập trong các quy định của pháp luật liên quan đến dự án đầu tư công dù đã được phát hiện nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung. Đối với các dự án sử dụng vốn sự nghiệp, đa số các đơn vị, địa phương được giao vốn để thực hiện các dự án, tiểu dự án đều giải ngân chậm hoặc giải ngân rất thấp.

Tỉnh Cao Bằng có xuất phát điểm thấp, tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo cao, nhiều hộ có nguy cơ tái nghèo, nhu cầu đầu tư lớn nhưng khả năng đáp ứng của ngân sách địa phương còn hạn chế. Một số địa phương, nhất là ở cấp cơ sở chưa thực hiện tốt công tác tuyên truyền, phổ biến về các chính sách giảm nghèo tới các đối tượng thụ hưởng, vì vậy, một số đối tượng chưa hiểu rõ, hiểu đúng và đầy đủ về ý nghĩa, vai trò, quyền lợi, nghĩa vụ khi tham gia thực hiện Chương trình. Bên cạnh đó, trình độ một số cán bộ cấp xã hạn chế, thiếu kiểm tra, giám sát, hướng dẫn người dân thực hiện. Nguồn thu ngân sách của tỉnh hạn hẹp, đời sống kinh tế của nhân dân vẫn ở mức thấp so với bình quân chung cả nước, vì vậy việc chủ động trong lĩnh vực huy động nguồn lực cho công tác giảm nghèo gặp nhiều khó khăn, chưa đáp ứng được nhu cầu, do đó việc hỗ trợ để người nghèo thoát nghèo trong thời gian ngắn và đảm bảo tính bền vững khó thực hiện được. Nhận thức của một số hộ dân đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế nhất là phong tục, tập quán sống, sản xuất. Do vậy, khó khăn trong việc phổ biến chính sách, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, tiếp nhận các mô hình sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, tham gia đào tạo nghề, đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài.

Những khó khăn, vướng mắc cụ thể trong việc triển khai các dự án của Chương trình

 Dự án đầu tư cơ sở hạ tầng: các đơn vị rà soát xây dựng kế hoạch chưa sát, còn có dự án liên kết vùng còn vướng đất rừng, thời gian thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng lâu, các đơn vị chủ đầu tư chưa chủ động trong việc lập thủ tục hồ sơ chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác; công tác giải phóng mặt bằng chưa được giải quyết dứt điểm, khó khăn về nguồn vật liệu tại địa phương.

Dự án hỗ trợ phát triển sản xuất: kinh phí phân bổ lớn, trong khi đó đối tượng, nội dung thực hiện của Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững trùng với Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nên các đơn vị khó khăn trong việc lựa chọn đối tượng tham gia dự án, các hộ gia đình chưa mạnh dạn đăng ký tham gia; một số nội dung đăng ký của các hộ tham gia thấp, diện tích các hộ tham gia nhỏ lẻ không tập trung, không đạt yêu cầu về tính hiệu quả lâu dài của quá trình triển khai dự án do đó ít triển khai được các dự án liên kết; công tác thẩm định dự án Hỗ trợ phát triển sản xuất cộng đồng tại các xã, huyện còn chậm.

Dự án Phát triển giáo dục nghề nghiệp vùng nghèo, vùng khó khăn: Các địa phương đã xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện công tác đào tạo nghề cho người lao động tại địa phương. Tuy nhiên, một số địa phương vẫn chưa mở được lớp đào tạo vì đa số lao động trẻ ở địa phương đều đi làm việc tại khu công nghiệp ngoài tỉnh; đối tượng tuyển sinh là người lao động có thu nhập thấp chưa thực hiện được vì chưa có văn bản hướng dẫn tiêu chí xác định người lao động có thu nhập thấp do vậy, việc triển khai thực hiện dự án phát triển giáo dục nghề nghiệp gặp rất nhiều khó khăn, nguồn lực lớn nhưng giới hạn về đối tượng, nội dung thực hiện.

Đối với Tiểu Dự án 2 - thuộc Dự án 4: trong quá trình thực hiện hoạt động hỗ trợ người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng còn gặp nhiều khó khăn. Người lao động, nhất là người lao động ở vùng sâu, vùng xa còn tâm lý ngại xa nhà, chỉ muốn đi làm việc tại các khu công nghiệp hoặc các doanh nghiệp trong nước; các đơn hàng tuyển chọn lao động của các công ty, doanh nghiệp hiện nay đang thực hiện tuyển chọn trên địa bàn tỉnh chủ yếu là các đơn hàng lao động phổ thông, không có đơn hàng yêu cầu người lao động có tay nghề, nên chưa thực hiện được việc hỗ trợ đào tạo nghề cho người lao động; một số lao động tham gia khoá đào tạo ngoại ngữ đã xuất cảnh đi làm việc ở nước ngoài nhưng không cung cấp các giấy tờ theo quy định để hưởng hỗ trợ nên cơ quan quản lý nhà nước không thực hiện được hỗ trợ cho người lao động.

Đối với Tiểu Dự án 3 - thuộc Dự án 4: nội dung hỗ trợ kết nối việc làm thành công kết quả chưa cao so với chỉ tiêu kế hoạch, do trong Thông tư số 55/2023/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định chi giới thiệu việc làm cho người lao động thực hiện thông qua cơ chế đấu, thầu đặt hàng, giao nhiệm vụ đối với Trung tâm Dịch vụ việc làm, doanh nghiệp hoạt động dịch vụ việc làm theo định mức hỗ trợ tối đa từ ngân sách nhà nước là 400.000 đồng/người lao động tìm được việc làm (có giao kết hợp đồng lao động), tuy nhiên, trong quá trình thực doanh nghiệp, người lao động sau khi ký kết hợp đồng lao động không nộp hợp đồng cho Trung tâm dịch vụ việc làm (vì không có văn bản nào quy định), nên số lao động được kết nối việc làm thành công sẽ thấp hơn số lao động được cung ứng. Lãnh đạo của một số địa phương chưa quan tâm, chỉ đạo sát sao việc thu thập, cập nhật thông tin người lao động trên địa bàn dẫn đến việc thu thập cập nhật hoàn thành chậm so với Kế hoạch; cán bộ lao động xã hội kiêm nhiệm nhiều việc; công nghệ thông tin của 1 số xã chưa đảm bảo, số lượng máy tính ít, mạng chưa thông suốt nên việc nhập tin chưa đáp ứng; cán bộ nhập tin của 1 số xã còn hạn chế về chuyên môn.

Dự án Giảm nghèo về thông tin: tình hình tổ chức triển khai ở các đơn vị còn chậm, các đơn vị chưa quán triệt các văn bản hướng dẫn của cấp trên để xác định phương thức, cách thức triển khai các nhiệm vụ đặc thù thuộc Tiểu dự án và lần đầu tiên các đơn vị được giao sử dụng ngân sách, tiếp cận nguồn vốn còn nhiều lúng túng; công tác thẩm định và báo cáo kết quả thẩm định, tham mưu phê duyệt dự toán thực hiện nhiệm vụ thuộc tiểu dự án của cơ quan chuyên môn còn chậm, do huyện có nhiều dự án đầu tư thuộc Chương trình MTQG, gây khó khăn cho chủ đầu tư triển khai các bước tiếp theo của dự án.

Được tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, nhiều hộ dân đầu tư chăn nuôi, vươn lên thoát nghèo

Một số giải pháp căn cơ

Nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, cấp thiết trước mắt là đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền về công tác giảm nghèo bằng nhiều hình thức nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của các cấp ủy Đảng, chính quyền và trong các tầng lớp nhân dân về mục tiêu của Chương trình. Thực hiện công tốt tác cán bộ cơ sở, tăng cường điều động luân chuyển cán bộ có năng lực giữ vị trí then chốt ở huyện, xã khó khăn, để tạo sự chuyển biến trong triển khai Chương trình. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công giảm nghèo các cấp, đặc biệt là các xã nghèo, các xã vùng đặc biệt khó khăn, để nâng cao công tác tham mưu, đề xuất các cơ chế, chính sách phù hợp với điều kiện đặc thù địa phương. Thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác thông tin báo cáo, quản lý thông suốt từ trung ương đến tỉnh, huyện, xã.

Tiếp tục tăng cường phân cấp việc quản lý thực hiện Chương trình cho cơ sở, tạo cho cơ sở chủ động trong quá trình lập kế hoạch; nguyên tắc phân bổ vốn thực hiện các mục tiêu của Chương trình giao cho các địa phương tổ chức thực hiện.

Tập trung huy động nguồn lực để triển khai thực hiện Chương trình đạt hiệu quả.  Lồng ghép các nguồn vốn, bố trí nguồn ngân sách địa phương, để xây dựng kết cấu hạ tầng - xã hội tại các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới như hệ thống giao thông nông thôn liên vùng, đường nội đồng, thủy lợi, nước sinh hoạt và vệ sinh môi trường nông thôn; phát triển hệ thống trường học, trạm y tế, bưu chính viễn thông. Tiếp tục xây dựng hoàn thiện cơ chế đặc thù trong quản lý đầu tư xây dựng thực hiện chương trình; cơ chế hỗ trợ vốn đầu tư. Công khai cơ cấu các nguồn kinh phí đầu tư đối với các công trình xây dựng hạ tầng cơ sở nông thôn để người dân thảo luận, tự nguyện tham gia hiến đất, đóng góp công sức, tiền của; duy tu, bảo dưỡng các công trình đã được đầu tư. Việc phân bổ kinh phí theo tiêu chuẩn, định mức là cần thiết, tuy nhiên đề nghị trung ương nghiên cứu giao nhiệm vụ cho cấp huyện được điều chỉnh kinh phí đối với các nội dung, dự án, tiểu dự án thành phần không có khả năng thực hiện được hoặc không có nội dung chi để cơ sở chủ động triển khai, tránh tồn đọng kinh phí. Thực hiện chính sách thu hút, kêu gọi doanh nghiệp đầu tư, ưu tiên đối với lĩnh vực nông nghiệp và lĩnh vực phi nông nghiệp có sử dụng nhiều lao động tại địa phương. Huy động nguồn lực của doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân hảo tâm và đóng góp của nhân dân cho công tác giảm nghèo; bảo đảm nguồn vốn tín dụng ưu đãi để hộ nghèo vay vốn phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập. Khơi dậy ý chí nỗ lực vươn lên và xóa bỏ tư tưởng trông chờ, ỷ lại của người nghèo, cận nghèo... coi đây là các giải pháp then chốt, đột phá để giảm nghèo nhanh và bền vững.

Kim Thoa