Dân tộc Lô Lô có các tên gọi khác là Mùn Di, Di, Màn Di, La La, Ô Man, Lu Lộc Màn. Người Lô Lô có 2 nhóm địa phương gồm: Lô Lô hoa có khoảng trên 2 nghìn người chủ yếu sống tỉnh Hà Giang. Còn người Lô Lô đen có khoảng gần 4 nghìn người chủ yếu sống ở 2 huyện: Bảo Lạc, Bảo Lâm (Cao Bằng). Dân tộc Lô Lô luôn có ý thức, tự tôn dân tộc, tính cộng đồng và tinh thần đoàn kết cao, thể hiện rõ nét trong việc gìn giữ trang phục của dân tộc mình.
Người Lô Lô đen ở xã Đức Hạnh, huyện Bảo Lâm (Cao Bằng)
Người Lô Lô có trang phục riêng, với những màu sắc rực rỡ, nét dễ nhận biết nhất là qua trang phục của người phụ nữ, có họa tiết cầu kỳ, tỉ mỉ mang tính độc đáo riêng. Trang phục của người Lô Lô đen có màu đen làm chủ đạo.
Trang phục của người phụ nữ Lô Lô đen
Đối với người phụ nữ, họ mặc áo ngắn, màu đen chàm để hở bụng, xẻ ngực, hai ống tay hẹp nối từ bả vai xuống cổ tay bằng những khoanh vải màu xanh, đỏ, tím, vàng (thường là 09 vòng màu khác nhau). Hai vạt áo trước được trang trí bởi một diềm vải hoa đỏ, khuy áo bằng vải, cài bằng cúc đồng có hình tròn. Phía sau lưng được chắp những miếng vải màu hình tam giác, tạo thành các ô vuông với những hoa văn răng cưa kiểu bông lúa, hình sóng nước, mạng nhện; gấu áo được trang trí bằng diềm hoa đỏ và đường vải màu xanh rộng khoảng 0,5 cm chạy từ hai vạt cổ áo xuống đến gấu áo. Ngày nay, phần bụng hở được mặc thêm một áo lót mỏng màu trắng hồng hoặc xanh da trời bằng vải phin.
Phần thân áo, tay áo được trang trí kỳ công bằng kỹ thuật ghép vải tài tình
Phụ nữ Lô Lô đen mặc quần ống rộng, phía ngoài quần được choàng một tấm vải từ phía sau ra đằng trước mặt và cuộn chặt trước bụng, tấm vải này có tác dụng cuốn chặt cạp quần, tạo cho dáng của người phụ nữ đẹp hơn. Dây đeo thắt lưng được trang trí khá cầu kỳ, đằng trước bao gồm nhiều đồng xu và chìa khóa làm bằng nhôm, đằng sau có treo 1 túi trầu được bọc bằng tấm vải nhỏ màu xanh.
Đầu đội khăn cuốn gồm 3 lớp, rất cầu kỳ
Đầu được đội khăn cuốn rất cầu kỳ, gồm có ba lớp khăn, hai lớp bên trong màu trắng, lớp bên ngoài màu đen, khi đi làm hoặc đi chợ, họ đội loại nón lá được đan rất đẹp mắt, nón được đan bằng tre, chóp hơi khum, phía mặt trong nón được trang trí bằng chiếc cánh của con cánh cam, quai nón được buộc bằng hai sợi dây được se từ chỉ hoặc len nhiều màu.
Trang phục của nam giới dân tộc Lô Lô đen
Trang phục của nam giới dân tộc Lô Lô đen gần giống với trang phục của các dân tộc Tày Nùng. Nam giới dân tộc Lô Lô đen mặc áo thân dài màu đem chàm, xẻ tà 2 bên, cài cúc bên nách phải, mặc quần đen chàm chân què, cạp lá tọa. Điểm khác biệt để nhận biết trang phục của nam giới Lô Lô đen với dân tộc Tày, Nùng là đàn ông thường chít khăn trên đầu, dắt mối khăn phía sau gáy, trên khăn không trang trí và thường đeo thêm 1 chiếc vòng tay bằng bạc. Tất cả những bộ trang phục đó đều do bàn tay khéo léo của người phụ nữ cắt, khâu.
Bộ trang phục là một phần của đời sống, gắn kết đời sống sinh hoạt và tâm linh của người Lô Lô. Trước sự biến đổi của thời gian, cuộc sống ngày càng gần hơn với sự giao lưu hội nhập nhưng bộ trang phục truyền thống luôn là niềm tự hào của người dân Lô Lô trên những bản vùng cao.
Dương Liễu