Cộng đồng người dân tộc Dao Tiền ở Cao Bằng có nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo được gìn giữ, bảo tồn và phát huy hiện vẫn được lưu truyền trong các xóm, bản người Dao. Trong đó, Lễ Tẩu sai (cấp sắc 12 đèn) được coi là đại lễ quan trọng nhất trong vòng đời người Dao Tiền với nhiều nét độc đáo trong quá trình tiến hành và ẩn chứa những ý nghĩa mang giá trị nhân văn sâu sắc.
Cộng đồng người dân tộc Dao
Tiền ở Cao Bằng có nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo được gìn giữ, bảo tồn
và phát huy hiện vẫn được lưu truyền trong các xóm, bản người Dao. Trong đó, Lễ
Tẩu sai (cấp sắc 12 đèn) được coi là đại lễ quan trọng nhất trong vòng đời
người Dao Tiền với nhiều nét độc đáo trong quá trình tiến hành và ẩn chứa những
ý nghĩa mang giá trị nhân văn sâu sắc.
|
Nghi lễ dẫn binh mã của đệ tử thụ
pháp ra ngũ đài để tập nhảy múa trong Lễ Tẩu sai.
|
Lễ cấp sắc là một nghi lễ
truyền thống đặc trưng giàu bản sắc của người Dao Tiền ở Cao Bằng với nhiều cấp
bậc: 3 đèn, 7 đèn, 12 đèn. Trong đó, lễ cấp sắc 12 đèn người Dao Tiền còn gọi
là “tẩu sai” hoặc “chiệp nhảy phing tăng”... sẽ cấp cho người đệ tử thụ pháp 12
đèn, 120 binh mã. Đây là cấp sắc cao nhất vì người được cấp đã trải qua một quá
trình tự học, rèn luyện, thông thạo các nghi thức, thủ tục hành lễ cũng như các
bài cúng ghi trong sách Nôm Dao.
Người được cấp sắc 12 đèn
sẽ được cộng đồng trọng vọng nhất, sẽ trở thành "sư phụ", là thầy
cúng cấp cao, đủ uy tín để đứng ra tổ chức các nghi lễ quan trọng cho bản làng.
Nhưng số lần tổ chức lễ tẩu sai trong đời sống của người Dao Tiền không nhiều
do tính phức tạp của nghi lễ, quá trình chuẩn bị lâu dài, điều kiện kinh tế… Do
đó, có khi trong khoảng 30 năm mới tổ chức nghi lễ tẩu sai, thậm chí có thể lâu
hơn. Chính vì những lý do nêu trên nên lễ tẩu sai người Dao Tiền luôn là một
đại lễ quan trọng bậc nhất.
Để chuẩn bị cho lễ tẩu sai, trưởng họ sẽ chủ trì để bàn cùng với các hộ gia
đình về việc chuẩn bị, khoảng thời gian tiến hành nghi lễ. Sau khi lựa chọn
được khoảng thời gian dự kiến, trưởng họ sẽ cùng các bậc cao niên lựa chọn
những người đàn ông trong họ đã trải qua lễ cấp sắc 3 đèn trên tinh thần tự
nguyện để thụ lễ. Lựa chọn xong, các gia đình thụ lễ sẽ phải khẩn trương chuẩn
bị quần áo, đồ dùng, học thêm chữ nghĩa tại các sách cúng… để sau này khi được
cấp sắc sẽ đủ sự thông tuệ khi đã được phong làm đại pháp sư. Quá trình chuẩn
bị này có thể kéo dài nửa năm đến 1 năm.
Lễ tẩu sai của dân tộc Dao
Tiền được chia thành hai nghi lễ nhỏ: Sìn pè đàng và tẩu sai. Trong đó, “Sìn pè
đàng” được tiến hành sau khi chuẩn bị xong các công việc, như: Quần áo mặc tại
nghi lễ, rượu, gạo, rau cỏ, nhu yếu phẩm, hương, giấy bản để viết sớ… Đích thân
trưởng họ sẽ đi đến nhà một ông thầy (thường là người ở ngoài dòng họ) để xem
ngày tổ chức lễ. Lễ “Sìn pè đàng” thường được tổ chức trước ngày tổ chức lễ cấp
sắc 12 đèn khoảng từ 1 - 3 tháng. Mục đích của lễ này là để thông báo tới Ngọc
Hoàng, Tam Thanh, tổ tiên về việc dòng họ đã chuẩn bị xong các công việc cho đại
lễ. Kể từ nay, toàn bộ dòng họ sẽ cùng khất nguyện, trai giới để đảm bảo sự
thanh sạch cho toàn bộ các cá nhân, gia đình trước khi tiến hành đại lễ. Nghi
lễ này thường được tiến hành trong thời gian 2 ngày 1 đêm, với sự tham gia của
3 thầy cúng.
Sau khi hoàn tất việc tổ chức lễ “Sìn pè đàng”, dòng họ sẽ bước vào quá trình
trai giới, kiêng cữ… để chuẩn bị cho lễ tẩu sai. Thời gian giữa hai lễ này
thường kéo dài trong khoảng từ 1 - 3 tháng, hãn hữu mới có trường hợp kéo dài
hơn. Trong thời gian này, các hộ gia đình trong dòng họ phải khẩn trương thực
hiện các công việc chuẩn bị quần áo cho nghi lễ, riêng cặp vợ chồng của người
đệ tử thụ lễ sẽ phải chuẩn bị quần áo riêng, trang phục của người chồng có thêm
mũ hình mào gà, váy choàng, thắt lưng ở hai đầu đính các dải tua rua, tựa như
hình những chùm bông kê, trang phục của người vợ có thêm mũ quan; chuẩn bị
tiền, gạo, rượu, rau xanh, hương, tiền giấy bản, giấy bản dùng để viết sớ,
kiêng không được quan hệ nam nữ, vợ chồng trong thời gian chuẩn bị tiến hành lễ
cấp sắc 12 đèn... Trong thời gian này, nếu chẳng may có tang, kể cả khi dòng họ
đã tổ chức xong lễ “Sìn pè đàng” cũng phải dừng lại, chờ cho đến khi hết tang
thì tổ chức lại.
Tại lễ tẩu sai sẽ có tới 14
thầy cúng để viết sớ, mỗi thầy khi đi hành lễ thường mang theo từ 1 - 3 người
đệ tử giúp việc. Trong các loại sớ, quan trọng nhất là hai loại sớ: sớ dành cho
cõi dương, sớ dành cho cõi âm. Cùng với việc viết sớ, ông thầy làm tiền giấy
cũng được mời về nhà trưởng họ để thực hiện công việc. Thời gian tiến hành lễ
tẩu sai thường kéo dài khoảng 3 - 5 đêm với nhiều thủ tục, lễ thức, như: Lễ
dâng lợn cúng tổ tiên và thần thánh; cúng báo thổ công giúp quản lý các đồ vật
và tiếp đón pháp sư, binh mã; lễ cúng báo tổ tiên, thần thánh về việc dòng họ
bắt đầu thực hiện chay tịnh cho cấp sắc12 đèn; lễ dẫn binh mã của đệ tử ra ngũ
đài để tập nhảy múa; lễ cúng và nhảy múa chia vui với binh mã của các đệ tử và
các linh hồn xấu số đã được chuộc về đoàn tụ cùng tổ tiên; lễ đưa các đệ tử đi
qua sông suối và cúng cho các đệ tử hóa thân thành chim phượng bay lên ngũ đài;
cấp ấn tín cho các đệ tử thụ lễ và cúng đưa các bà vợ của 14 đệ tử đi qua sông
suối; cúng đón điều tốt cho vợ chồng các đệ tử, giao binh mã của từng đệ tử cho
Ngọc Hoàng, báo cáo trời đất về đám tẩu sai đã hoàn thành…
Lễ tẩu sai của người Dao
Tiền ngày nay vẫn được gìn giữ, bảo tồn nhưng đã có nhiều đổi mới tích cực,
không còn nặng về lễ nghĩa hình thức như xưa: Thời gian hành lễ được rút ngắn
xuống còn 2 - 3 ngày; chi phí cho lễ chỉ ở mức vừa đủ, đáp ứng yêu cầu cần
thiết của việc hành lễ mà không gây lãng phí, ảnh hưởng đến kinh tế gia đình.
Quá trình tổ chức nghi lễ không còn quy định nghiêm ngặt, những người ngoài
dòng họ đã được phép tham dự, quan sát… Bên cạnh đó, lễ cấp sắc còn được tổ
chức để cầu an, cầu tài, cầu lộc cho gia đình, không còn nặng phân biệt đối xử
giữa người được cấp sắc với người chưa được cấp sắc như trước kia.
Theo baocaobang.vn