Sau nhiều năm bôn ba năm châu bốn biển tìm đường cứu nước, ngày 28/1/1941, Bác Hồ trở về nước, đến Pác Bó, xã Trường Hà (Hà Quảng) xây dựng căn cứ địa trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Được sự ủy nhiệm của Quốc tế Cộng sản, tại đây, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc (Chủ tịch Hồ Chí Minh) đã triệu tập Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8 (từ ngày 10/5 19/5/1941), mở lớp huấn luyện cán bộ Việt Minh, xây dựng các hội cứu quốc, biên dịch Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô và ra báo Việt Nam Độc Lập.

Báo Việt Nam Độc Lập lúc đầu là cơ quan tuyên truyền của Tỉnh hội Việt Minh Cao Bằng. Khi căn cứ địa mở rộng, báo Việt Nam Độc lập trở thành cơ quan của Tỉnh hội Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn (từ số 229 đến số 286). Từ số 287 đến số 325 là cơ quan của Liên tỉnh hội Việt Minh Cao - Bắc - Lạng. Số báo đầu tiên được ra ngày 1/8/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc cho đánh số 101. Hiện nay, Bảo tàng Cách mạng Việt Nam còn lưu trữ bản gốc của 156 số báo Việt Nam Độc Lập.

Qua các trang báo Việt Nam Độc Lập, người đọc cảm nhận rõ nét về tầm nhìn lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong thời kỳ cách mạng đang hoạt động bí mật. Mỗi  tin ngắn, bài báo luôn kêu gọi toàn dân đoàn kết, cổ vũ, động viên cho cuộc đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc. Tố cáo những tội ác dã man của phát xít Nhật - đế quốc Pháp đàn áp, bóc lột dân ta. Hướng dẫn đồng bào giữ bí mật, tham gia cứu nước, luyện tập quân sự, bảo vệ cơ quan, phòng địch càn phá. Cung cấp cho người đọc thông tin nhằm nâng cao ý thức chính trị, một tầm nhìn rộng rãi, biết gắn phong trào cách mạng Việt Nam với tình hình quốc tế... Củng cố niềm tin vào thắng lợi ngày mai.

Báo in trên khổ giấy 20 x 30 cm. Từ tháng 8/1941 đến khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đi Trung Quốc (tháng 8/1942), Báo Việt Nam Độc lập ra được trên 30 số, 400 bản, mỗi tháng ra 3 kỳ, mỗi kỳ 2 trang. Sau khi Người ra nước ngoài, đồng chí Phạm Văn Đồng trực tiếp chỉ đạo báo cho đến tháng 4/1945.

“Việt Nam Độc lập” là tờ báo phản ánh rất đậm nét phong trào hoạt động cách mạng của vùng căn cứ địa từ năm 1942 - 1945. Qua tờ báo, người đọc thấy rõ được những chủ trương, đường lối của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh được trình bày một cách rất cụ thể bằng một phương pháp rất đặc biệt, một lối văn rất dễ hiểu, sâu sắc, gây xúc động lòng người.

Số 101, ra ngày 1/8/1941, là số báo đầu tiên của Việt Nam Độc Lập, đăng bài xã luận: “Tây cốt làm cho dân ta ngu, làm cho dân ta hèn. Ngu thì phải hèn. Ta ngu hèn thì nó dễ trị, dễ ăn hiếp, dễ bóc lột. Tây có 2 cách làm cho ta ngu, hèn:  (1) là cách bưng mắt. Nó không cho ta tự do ra báo chí. Nên trong nước và thiên hạ có việc gì ta cũng không biết. Ví dụ: Khi Tây mất nước rồi, dân ta khởi nghĩa ở Nam Kỳ, ở Nghệ, ở Bắc Sơn, mà ta ở Cao Bằng không biết gì hết. (2) là cách lừa gạt. Nó bảo bọn đê hèn như báo Đông - Pháp đăng tin bố láo để lừa gạt dân ta. Ví dụ: dân không có muối, không có diêm, không có dầu. Đâu cũng oán Tây, cũng xục rục mà báo Đông - Pháp cứ nói như ta thái bình lắm... Báo Việt - Nam Độc Lập cốt làm cho dân ta hết ngu hèn, biết các việc, biết đoàn kết, đặng đánh Tây  đánh Nhật, làm cho “Việt Nam độc lập”, bình đẳng tự do! Kháng Pháp, Kháng Nhật! Thân Hoa! Việt Nam độc lập”.

Số 109 ra ngày 21/10/1941 đăng bài Nga - Đức chiến tranh viết: Nga là một nước cách mệnh... Đức là một nước phát xít... Nếu Đức thắng thì toàn loài người sẽ bị vòng nô lệ. Nếu Nga thắng thì thế giới mới mong có ngày vẻ vang. Đó là một cuộc chiến tranh ghê gớm, xưa nay chưa từng thấy. Mặt trận dài 2.800 cây số. Quân lính hơn 10 triệu người. Tàu bay, đại pháo kể từng vạn chiếc. Đánh nhau suốt ngày suốt đêm... Trong 65 ngày, Đức mất 2 triệu rưỡi người chết và bị thương... Ta có thể chắc rằng: Đức nhất định thua, Nga nhất định thắng...

Số 179, ra ngày 1/11/1943, đăng bài Nga thắng trận và phong trào cách mệnh thế giới viết:...Cuộc thắng lợi cuối cùng của Hồng - Quân Nga chắc chắn lắm rồi và sẽ không lâu nữa...

Số 185, ngày 11/1/1944, bài “1944” viết: ...Năm 1944 quyết là năm Nga, Anh, Mỹ đánh đổ bọn phát xít Đức... Nếu quân Anh, Mỹ, Tàu đánh mạnh thì Nhật sẽ nguy... Vậy năm 1944 sẽ là năm tranh đấu quyết liệt của chúng ta. Chúng ta phải chuẩn bị hy sinh phấn đấu.

Số 191, ngày 1/5/1944 viết: ...Bên Âu châu Hồng - Quân Nga thắng Đức nhiều lắm. Hồng quân đã đuổi quân Đức ra khỏi đất Nga, lại tiến vào nước Ba - Lan, nước Lỗ-mã-ni, nước Tiệp Khắc, nước Hung-gia-Lợi đánh quân Đức... Về mặt trận Thái Bình Dương, Nhật càng ngày càng lâm nguy...

Số 201, ngày 5/1/1945 viết: ... Năm 1945 cũng sẽ là năm thắng lợi của cuộc cách mạng dân tộc giải phóng chúng ta, nếu chúng ta nỗ lực chiến đấu.

Số 208, ngày 13/3/1945 đăng bài: “Một sự chuyển biến to lớn ở Đông Dương”, viết: Mấy hôm 8, 9, 10, 11 tháng 3/1945..., khắp xứ Đông Dương có xảy ra một cuộc chuyển biến rất quan trọng. Tại nhiều nơi quân phát xít Nhật chiếm bộ máy quân sự và chính trị người Pháp và theo tin nhà báo nhận được thì quân phát xít Nhật đã nắm quyền ở Đông Dương. Thế là sự chuyển biến chúng ta dự đoán đã lâu, nay đã xảy ra...

Số 215, ngày 5/5/1945 viết: Ngày 29/4 Tây, tức là ngày 18/3 ta, Chính phủ Đức xin đầu hàng vô điều kiện Chính phủ Anh và Mỹ...

Số 216, ngày 10/5/1945, đưa tin: Hiệp ước đình chiến giữa Đức và các nước Đồng minh đã ký ngày thứ hai, mồng 7 tháng 5 năm 1945, lúc 12 giờ 40 phút khuya...

Số 226, ngày 20/8/1945 đăng bài: “Giờ khởi nghĩa đã đến” viết:... Ngày giải phóng của 25 triệu đồng bào đã tới!... Hỡi hết thảy đồng bào! Hỡi những ai biết yêu nước thương nòi! Hãy mau hưởng ứng Việt Minh dưới ngọn cờ đỏ chỉ đạo sao vàng năm cánh, mau đứng lên cướp chính quyền, thành lập một Chính Phủ Lâm Thời Nhân Dân hết sức rộng rãi trên nền tự do Tân dân chủ. Lúc này ai còn do dự là đắc tội với quốc dân. Chúng ta phải tự quyết định sự giải phóng của chúng ta. Số 228, ra ngày 20/9/1945, đăng bài: “Kiên quyết chống mọi âm mưu xâm lược”, viết: Đã 80 năm nay dân Việt Nam rên xiết dưới gót sắt của đế quốc Pháp... Bao nhiêu chiến sĩ trung thành, con yêu của đất nước đã hy sinh tính mạng. Cuộc chiến tranh càng thêm quyết liệt từ lúc có phong trào Việt Minh. Đến ngày nay chúng ta thấy rõ cuộc cách mạng giải phóng dân tộc ta đã thành công. Chính quyền đã lọt vào tay nhân dân khắp mọi nơi. Một Chính Phủ Lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã thành lập...

Số 230 ra ngày 10/10/1945, đăng tin: Trong Tuần lễ vàng... Kết quả rất mĩ mãn Hà Nội quyên được 2.549 lạng vàng, tiền: 2 triệu 551 ngàn đồng, thóc 9.200 tấn. Hải Phòng: 626 lạng vàng, 590 lạng bạc. Nam Định: 252 lạng vàng. Hà Tĩnh: 163 lạng vàng. Huế: 200 ki-lô vàng. Quảng Trị 250 lạng vàng. Các nơi vẫn tiếp tục quyên.

Báo Việt Nam Độc Lập là một trong những “binh chủng” tư tưởng văn hóa của Đảng, đã có nhiều cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Nhằm thực hiện ngày càng tốt hơn chính sách dân tộc của Đảng, tháng 8/1956, Khu tự trị Việt Bắc được thành lập. Khu ủy đã quyết định chuyển báo Việt Nam Độc Lập từ tỉnh Cao Bằng về làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ Đảng Lao động Việt Nam Khu tự trị Việt Bắc. Tòa soạn đóng tại trung tâm thị xã Thái Nguyên - Thủ phủ Khu tự trị Việt Bắc. Những ngày đầu, báo đưa về in tại Nhà in Diên Hồng - Hà Nội, sau đó Tòa soạn có nhà in riêng. Khổ báo 32 x 54 cm rồi tăng lên 40 x 54 cm. Phát hành 1 kỳ trong tuần, sau đó tăng lên 2 kỳ, số lượng tăng từ 450 tờ lên hàng nghìn tờ. Trong 20 năm xuất bản, Báo Việt Nam Độc lập Khu tự trị Việt Bắc đã phát hành trên 8.600.000 tờ báo, trên 35.500.000 trang báo.

Đầu năm 1976, Khu tự trị Việt Bắc được giải thể, sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang do Đảng và Nhà nước giao cho. Đảng và Nhà nước đã tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng nhất cho Khu tự trị Việt Bắc. Sau hơn 35 năm hoạt động, Báo Việt Nam Độc Lập cũng ngừng xuất bản. Báo Việt Nam Độc Lập đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng ba.

Theo baocaobang.vn