Dân tộc Lô Lô ở huyện Bảo Lâm hiện nay có 233 hộ với 1.330 nhân khẩu chủ yếu sinh sống tại các xóm: Cà Đổng, Cà Pẻn A, Cà Pẻn B và Cà Mèng xã Đức Hạnh. Người Lô Lô canh tác nông nghiệp chủ yếu dựa vào thiên nhiên và với quan niệm “vạn vật hữu linh”, họ tin rằng mọi hoạt động trong đời sống hằng ngày đều do một lực lượng siêu nhiên chi phối, đó là các vị thần linh. Một trong các vị thần đó là thần mưa. Do đó, các nghi lễ đến nay vẫn được người Lô Lô lưu giữ, trong đó có lễ cầu mưa.
Nơi diễn ra lễ cầu mưa là khu rừng thiêng, cấm kị chặt phá cây cối
Lễ cầu mưa của dân tộc Lô Lô thường được tổ chức vào tháng 3 âm lịch hằng năm. Trước khi tổ chức lễ, người dân họp bàn thống nhất chọn ngày tốt, tìm thầy cúng các con vật tế lễ. Để chuẩn bị cho ngày lễ diễn ra, trưởng xóm, các vị cao niên họp bàn với người dân trong bản về công tác tổ chức. Mỗi người, mỗi nhà đóng góp mua lễ vật, thực hiện các công việc được giao phụ giúp thầy cúng trong quá trình làm lễ; người tham gia lễ cầu mưa phải mặc đúng trang phục dân tộc Lô Lô và chỉ có những người đàn ông và trẻ em mới được đến khu vực diễn ra lễ cầu mưa còn phụ nữ ở nhà chuẩn bị lễ vật để cúng tổ tiên tại nhà mình.
Dân bản chuẩn lễ vật đến nơi làm lễ cầu mưa
Theo thầy cúng: Ông Cha Văn Mù, 50 tuổi, xóm Cà Đổng, xã Đức Hạnh, huyện Bảo Lâm cho biết: “Lễ cầu mưa là một nghi lễ quan trọng trong đời sống của đồng bào dân tộc Lô Lô chúng tôi, lễ được tổ chức hàng năm, cứ mỗi năm sau Tết nguyên đán là bà con chuẩn bị đồ lễ để làm lễ, ai cũng thành tâm cầu mong cho mưa thuận gió hòa, cây cối phát triển tốt tươi, đủ lúa đủ ngô để chăn nuôi, đẩy lùi đói nghèo, cuộc sống ấm no, gia đình hạnh phúc, bản làng đoàn kết”.
Nơi thực hiện lễ cầu mưa tại một khu rừng mà từ xưa dân làng đã chọn dành riêng để làm lễ cúng. Mỗi ngôi làng người Lô Lô có chung một khu rừng thiêng, cấm kị chặt phá cây cối. Đồng bào quan niệm, rừng là nơi trú ngụ của thần linh, nơi giữ nguồn nước cho người dân, bản làng. Đồ tế lễ trong lễ Cầu mưa phải có rượu ngô - một loại đặc sản của người dân nơi đây, 1 con trâu, 1 con chó, 4 con gà,… Mâm lễ chính gồm có 3 chén nước, 5 ly rượu, 5 đôi đũa, 1 mâm xôi ngũ sắc và giấy bản. Những con vật sống dâng cúng sẽ được dắt đến nơi hành lễ, buộc quanh bàn và người tế lễ cầu khấn xin phép dâng lễ. Đồng thời được chia ra để cúng riêng cho mỗi bài cúng khác nhau từ gà, chó, trâu. Lần lượt cúng 1 lần sống và 1 lần chín, riêng trâu cúng 3 lần.
Thầy cúng làm lễ cầu mưa
Khi thầy cúng bắt đầu tiến hành làm lễ là lúc tất cả dân làng đều đến tập trung đông đủ tại nơi làm lễ. Lúc này thầy cúng giao các con vật được sử dụng trong buổi lễ cho những người giúp việc để làm thịt, bày cạnh bàn lễ. Thầy cúng tiến hành cúng lần một mời thần linh 4 phương trời chứng giám lễ cầu mưa của dân làng và xin thần linh phù hộ cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt. Sau khi tiến hành xong thủ tục cúng sống, thầy cúng giao lại chó và gà cho người giúp việc chế biến. Khi chế biến xong, đồ tế lại được bày ra cạnh bàn lễ, để thầy cúng bắt đầu tiếp tục hành lễ lần hai. Sau khi khấn xong, thầy cúng tiến hành đốt giấy bản ở bốn góc bàn, vẩy rượu ra bốn phương tạ ơn trời đất.
Mỗi phần lễ trong lễ hội cầu mưa của người Lô Lô thầy cúng phải tiến hành trong khoảng hơn 1 giờ đồng hồ. Nghi lễ cúng kết thúc, chuyển sang phần hội, dân bản tập trung quây quần uống rượu, múa hát xung quanh bàn lễ. Những làn điệu dân ca độc đáo của người Lô Lô được cất lên ca ngợi tình yêu quê hương, tình yêu lứa đôi. Lớp người già say sưa nói chuyện nhà, chuyện trồng cây, cấy lúa, tra ngô, chọn rể, cưới dâu. Đám thanh niên tranh thủ tìm người yêu qua câu hát giao duyên, trong dặt dìu tiếng sáo và các điệu múa duyên dáng trong bộ trang phục truyền thống.
Với mỗi người dân tộc Lô Lô nơi đây, dịp tổ chức lễ cầu mưa luôn là ngày được mong chờ để gặp gỡ, giao lưu, chia sẻ và tăng thêm tình đoàn kết cộng đồng. Ông Hoàng Văn Phúng, 34 tuổi, trưởng xóm Cà Đổng, xã Đức Hạnh, huyện Bảo Lâm chia sẻ: “ Được sự đồng tình của nhân dân trong xóm, tôi đã vận động các hộ dân đóng góp tiền để mua con trâu, con chó và gà làm cái lễ này để cầu mong một năm cả dân làng luôn đoàn kết, hạnh phúc không bị ốm đau bệnh tật, mùa màng tươi tốt, bội thu”.
Lễ hội cầu mưa là một lễ hội tín ngưỡng phồn thực, trong dịp tổ chức lễ hội, mọi sinh hoạt của người Lô Lô đều hướng vào việc cầu mưa. Họ tâm nguyện, cầu khấn, ước ao năm nay có nhiều hạt mưa rơi xuống tưới cho cây cối tốt tươi, cho dân bản được mùa, đời đời no ấm. Đặc biệt, thông qua việc tổ chức lễ hội cầu mưa, bà con dân tộc Lô Lô còn truyền dạy cho con cháu của mình tự hào, giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc của dân tộc.
Dương Liễu