Di sản văn hóa phi vật thể không chỉ là niềm tự hào mà còn mang giá trị tinh thần hết sức có ý nghĩa, là tài sản vô giá đối với mỗi dân tộc. Là người “giữ lửa”, những nghệ nhân đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, lưu giữ, truyền dạy các di sản văn hóa tới thế hệ tiếp theo.

Nghệ nhân Ưu tú Thang Văn Thụ thực hiện các nghi lễ tại Lễ hội Pháo hoa

GIỮ MẠCH NGUỒN VĂN HÓA

Vào tối thứ Sáu, thứ Bẩy hằng tuần, người dân xã Vũ Minh (Nguyên Bình) lại mong chờ được thưởng thức tiếng đàn Tính trầm bổng, réo rắt cùng với những lời Then mượt mà, tha thiết của các thành viên trong Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính và hát dân ca Minh Thanh. Câu lạc bộ được thành lập dưới sự dẫn dắt của Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Thức đã đào tạo ra những hạt nhân văn nghệ tiêu biểu, là nơi chắp cánh cho niềm đam mê dân ca, dân nhạc dân tộc của nhiều lứa tuổi khác nhau.

Nghệ nhân Thức bén duyên với hát Then, đàn Tính từ khi chỉ mới 8, 9 tuổi. Khi lớn lên, đi sâu vào nghiên cứu, tìm hiểu, anh Thức bị mê hoặc bởi những làn điệu du dương cùng ý nghĩa và giá trị nhân văn sâu sắc mà hát Then, đàn Tính mang lại. Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Thức chia sẻ: Lúc nhỏ, khi được bố mẹ dẫn đi xem các bà làm bụt, các buổi biểu diễn văn nghệ, tôi thấy rất hay nên xin các bài hát về nhà tự tập, rồi nghe qua đài phát thanh. Tôi tự thiết kế cây đàn Tính của riêng mình. Lúc đầu tôi nghĩ tập hát để vui thôi nhưng khi biểu diễn nhận được nhiều lời khen ngợi, động viên của mọi người, tôi càng có động lực để tiếp tục luyện tập. Càng đi sâu vào tìm hiểu, tôi càng cảm nhận rõ những nét đẹp văn hóa của dân tộc, những giá trị tinh thần mà hát Then, đàn Tính mang lại. Hát Then, đàn Tính đã nuôi dưỡng tâm hồn và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tôi, tôi mong trao truyền được nhiều hơn nữa cho thế hệ trẻ để hát Then, đàn Tính sẽ không bao giờ bị lãng quên.

Bên cạnh đam mê sưu tầm, biên soạn, tìm hiểu những bài Then cổ, nghệ nhân Thức còn sáng tác, đặt lời gần 30 bài hát then gửi gắm lòng biết ơn Đảng, biết ơn Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước đổi mới, tinh thần đoàn kết của bà con dân tộc bằng những từ ngữ bình dị, giản đơn, gần gũi. Với sự am hiểu và tâm huyết của mình, nghệ nhân Thức đã cùng các học trò đem những tiết mục mang đậm tính dân gian đặc sắc đến với nhiều hội diễn lớn, các hoạt động văn hóa văn nghệ trong và ngoài tỉnh. Nghệ nhân Thức tổ chức các lớp truyền dạy hát Then, đàn Tính và hát dân ca miễn phí cho gần 400 lượt người, trong đó, thành viên trẻ nhất là 6 tuổi, lớn nhất trên 60 tuổi.

Từ sự kết nối, lan tỏa mạnh mẽ, hát Then, đàn Tính và hát dân ca đã dần len lỏi, đi sâu vào mọi ngóc ngách của vùng đất Vũ Minh, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu với người dân nơi đây. Hằng năm, vào những dịp lễ, Tết, nghệ nhân Thức thường xuyên tham gia biểu diễn phục vụ bà con. Mỗi dịp như vậy, bản trên, xóm dưới lại kéo đến để nghe những lời Then, tiếng đàn Tính du dương, say đắm.

Cũng được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, ông Thang Văn Thụ, thị trấn Quảng Uyên (Quảng Hòa) là nghệ nhân ưu tú duy nhất của tỉnh đến thời điểm này về loại hình lễ hội truyền thống dân gian, được ví như “bảo tàng sống” nắm giữ “linh hồn” của Lễ hội Pháo hoa Quảng Uyên. Được biết, ngay từ nhỏ, nghệ nhân Thụ đã có đam mê và yêu thích những nghi lễ truyền thống của dân tộc. Nhờ tích cực tham gia các buổi lễ, những câu hát, điệu nhảy, các bước tiến hành nghi thức cứ thế đi vào tâm trí ông lúc nào chẳng hay. Ông Thụ dành tâm huyết để sưu tầm, từng bước luyện tập, thể hiện lại đầy đủ từng nghi lễ dân gian từ lễ khai quang mở mắt rồng, lễ tế thần, lễ rước thần ở miếu Bách Linh đến đốt pháo hoa, tranh đầu pháo… với mong muốn phục dựng theo đúng nguyên bản, bản sắc văn hóa dân tộc. Sau đó, ông hướng dẫn, truyền dạy lại cho những người tham gia lễ hội.

Lễ hội Pháo hoa được phục dựng, đáp ứng lòng mong mỏi của đồng bào các dân tộc trong vùng, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân nơi đây mỗi dịp Tết đến, xuân về. Nét đặc sắc nhất của hội Pháo hoa là màn tranh cướp đầu pháo, đội nào tranh được đầu pháo sẽ gặp nhiều may mắn, cả năm phát tài, phát lộc. Anh Thang Việt Đoàn, con trai của Nghệ nhân Ưu tú Thang Văn Thụ cho biết: Cha tôi dành tâm huyết gần như cả đời để bảo tồn và phát huy lễ hội truyền thống đã có từ lâu đời gắn liền với văn hóa dân tộc Tày, Nùng nơi đây. Đến nay, dù đã hơn 90 tuổi, sức đã yếu nhưng ông vẫn nhớ đầy đủ, ghi chép cẩn thận các nghi thức của lễ hội và giữ gìn như “kho báu” của mình, tận tình tham gia góp ý mỗi khi lễ hội diễn ra hằng năm.

Trên địa bàn tỉnh còn rất nhiều nghệ nhân ưu tú khác như: Nông Thị Bích Liên,  Hoàng Văn Thiệu, Hoàng Thị Bích Thu, Trương Thị Ngần, Nông Thanh Phong, Nông Thế Anh… dùng đam mê và tâm huyết cả đời để sưu tầm, thực hành những làn điệu lượn Nàng Hai, Hà Lều, Then, Phong Slư, lượn Slương, lượn Cọi, đàn Tính và tổ chức truyền dạy lại những nét đẹp văn hóa của các dân tộc một cách sinh động, gần gũi. Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Thị Cầm (Trùng Khánh) chia sẻ: Tôi rất vui và cảm động khi được nhận phần thưởng cao quý, có được sự ghi nhận của Nhà nước sau nhiều năm miệt mài đi khắp nơi để lưu giữ văn hóa truyền thống của dân tộc. Tôi tiếp tục cố gắng truyền dạy hết sự hiểu biết của mình cho thế hệ trẻ để vốn văn hóa truyền thống của dân tộc được gìn giữ, phát huy đến muôn đời sau.

TIẾP TỤC PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN

Hiện nay, tỉnh ta có 13 cá nhân được Chủ tịch nước phong tặng và truy tặng danh hiệu vinh dự Nghệ nhân ưu tú, 1 Nghệ nhân nhân dân. Các nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân của tỉnh chủ yếu nắm giữ, thực hành 2 loại hình di sản văn hóa phi vật thể là nghệ thuật trình diễn dân gian và lễ hội truyền thống dân gian. Các nghệ nhân là “báu vật nhân văn sống”, “bảo tàng sống” trực tiếp tham gia sáng tạo, mong muốn gìn giữ vẹn nguyên hồn cốt tinh hoa những di sản văn hóa phi vật thể mà họ gắn bó gần như cả cuộc đời. Họ là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại với tương lai, giữ vai trò chủ chốt trong quá trình tiếp nhận, sáng tạo và chuyển giao cho thế hệ kế tiếp, là những người kiến tạo xã hội mang màu sắc truyền thống. Nhờ vậy, các di sản văn hóa phi vật thể không bị mai một và tiếp tục được cộng đồng trân trọng, góp phần giữ gìn phong tục tập quán, giữ gìn nền tảng văn hóa của địa phương.

Nhiều em nhỏ tham gia các lớp hát Then - đàn Tính do Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Thức truyền dạy.

Theo chị Đặng Thu Hồng, Phó Trưởng phòng phụ trách Phòng Quản lý văn hóa và gia đình, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 2.000 di sản văn hóa phi vật thể còn tồn tại, trong đó có khoảng 300 di sản nghệ thuật trình diễn dân gian, 200 di sản lễ hội truyền thống. Ðể phát huy vai trò của các nghệ nhân ưu tú trong giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tham mưu UBND tỉnh kế hoạch bảo tồn, phát huy dân ca các dân tộc thiểu số, giai đoạn 2021 - 2025; tạo điều kiện để các nghệ nhân ưu tú với vai trò là chủ thể văn hóa tham gia thực hành di sản như duy trì nghệ thuật trình diễn dân gian của dân tộc, tham gia thực hiện các nghi lễ của lễ hội… Tiếp tục tham mưu nội dung xét tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể cho những nghệ nhân có tâm huyết. Phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội triển khai thực hiện việc hỗ trợ đối với nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú có hoàn cảnh khó khăn để họ có điều kiện tiếp tục thực hiện công tác bảo tồn, lưu giữ, truyền dạy các di sản văn hóa cho thế hệ tiếp theo. Phối hợp với UBND các huyện, Thành phố tiếp tục quan tâm, tạo điều kiện để các nghệ nhân ưu tú tham gia thực hành, truyền dạy và phát huy giá trị di sản tại cộng đồng.

Một mùa Xuân nữa lại về, bà con các dân tộc của tỉnh lại được thưởng thức những làn điệu dân gian bay bổng, những lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa các dân tộc, như mạch nguồn chảy mãi từ mùa xuân này tới mùa xuân khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác, mà những nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân chính là một trong những cầu nối cho sợi dây gắn kết ấy. Họ luôn sống hết mình với đam mê và cống hiến cho lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, như con tằm vẫn ngày ngày lặng lẽ nhả những sợi tơ vàng tô điểm cho cuộc đời thêm hương sắc, lưu giữ những giá trị văn hóa cho thế hệ mai sau.

Theo baocaobang.vn