Xóm Nà Nghiềng, xã Sóc Hà (Hà Quảng) là quê hương của liệt sĩ Hoàng Văn Nhủng (bí danh Xuân Trường), liệt sĩ đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, là nơi sinh ra 2 vị tướng Đàm Quang Trung, Lê Quảng Ba và nhiều cán bộ, chiến sĩ khác, góp phần làm rạng danh trang sử vàng cách mạng của quê hương non nước Cao Bằng.

Xóm Nà Nghiềng, xã Sóc Hà (Hà Quảng).

Con đường tránh chợ Sóc Giang từ cầu Thua Mo men theo chân Pò Đồn ôm gọn xóm Nà Nghiềng như hình cánh cung vượt sang bên suối, vươn qua dãy núi đá vôi  điệp trùng, giúp cho địa giới xóm mở rộng lên Lũng Củm với quy mô hơn 100 hộ gia đình, tăng gấp 3 lần so với thời kỳ đầu cách mạng, mở ra tầm nhìn thông thoáng và nguồn lực vững vàng trong thế đi lên xây dựng nông thôn mới, mà Sóc Hà là một trong những xã đầu tiên của huyện Hà Quảng sớm về đích. Mới sau vụ gặt nên cánh đồng còn nguyên gốc, phảng phất mùi rơm lan tỏa khắp xóm, làm dậy lên sức sống quen thuộc của làng quê.

Sóc Hà ngày xưa còn gọi là Sóc Giang, người Tày quen gọi là Pỏ Sốc, nghĩa là vùng đất của một lãnh chúa chiếm giữ cai quản một vùng hình thành từ thời phong kiến phân quyền cát cứ. Tiếng nói của người Tày Pỏ Sốc (từ ngã ba Nà Sác trở lên) có ngữ điệu riêng nghe hơi lảnh lót, vui tai do phát âm thiên về thanh sắc. Khẩu ngữ đó không chỉ tạo nên bản sắc vùng, miền mà còn làm tăng thêm sự cố kết bền chặt của cộng đồng.

Pò Đồn là ngọn đồi cao nằm chầu bên xóm Nà Nghiềng, được người dân truyền nhau là nơi rồng phủ phục uống nước nguồn Bó Lẩu. Thân rồng vươn xa, trải dài suốt lưu vực sông Bằng Giang từ Sóc Hà, Quý Quân đến Dân Chủ, Đức Long (Hòa An) và huyện Thạch An… Khi thực dân Pháp xây dựng đồn binh Sóc Giang (Pò Đồn) đã cho đào hào sâu cắt ngang đầu xóm, hòng phong tỏa long mạch và kìm kẹp khí thế đấu tranh cách mạng của quần chúng.

Như một quy luật tự nhiên, có áp bức thì có đấu tranh. Linh khí núi sông và truyền thống hào hùng quật khởi của con người từ bao đời nay vốn là mạch nguồn không bao giờ dứt, vẫn luôn sản sinh ra những người con ưu tú kiên cường, dũng cảm, hy sinh vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Ngày 20/6/1931, tại hang Phja Nọi, Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên của huyện Hà Quảng ra đời. Những người con của Nà Nghiềng như: Lê Quảng Ba, Quý Quân, Thụy Hùng… nhanh chóng đứng trong hàng ngũ của Đảng, trở thành nhân tố lãnh đạo phong trào cách mạng.

Nà Nghiềng là một xóm nhỏ nằm ven đầu nguồn sông Bằng Giang, ngay dưới chân Pò Đồn, thời ấy chỉ có hơn 40 hộ nhưng đều có quan hệ họ hàng tương thân tương ái hình thành từ lâu đời. Có lẽ nhờ sự tương thích ấy mà hầu như nhà nào cũng có người tham gia hoạt động cách mạng, nhiều người được vinh danh trong sử vàng truyền thống của dân tộc.    

Bà con ở đây cho biết: Ông Hoàng Văn Nhủng sinh năm 1909, sớm tham gia hoạt động cách mạng, bị địch bắt giam tra khảo vẫn tỏ rõ khí phách kiên cường, một lòng trung thành với mục tiêu lý tưởng của Đảng. Năm 1940, sau khi thoát khỏi nhà tù, ông cùng một số cán bộ tiêu biểu được cử đi học quân sự ở Liễu Châu (Quảng Tây, Trung Quốc); năm 1944 về nước tham gia Lễ thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, đánh liền hai trận Phai Khắt - Nà Ngần toàn thắng.

Ông được cử làm tiểu đội trưởng cùng với Đàm Quang Trung chỉ huy mũi chủ công đánh tiếp đồn Đồng Mu đêm 4/2/1945; trận đánh diễn ra ác liệt, ông gan dạ dẫn đầu tiểu đội vượt hàng rào xung phong, đến khi bị trọng thương, ông vẫn chỉ huy đồng đội tiếp tục chiến đấu. Rạng sáng mùng 5/2, quân ta chiếm đồn Đồng Mu nhưng Xuân Trường đã hy sinh anh dũng. Lịch sử quân sự ghi danh ông là người liệt sĩ đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng; tên ông được đặt tên cho xã Xuân Trường (Bảo Lạc) để cho con cháu đời đời ghi nhớ.

Ngõ chợ Sóc Giang.

Nà Nghiềng còn là quê hương của 2 vị tướng lừng danh mà tên tuổi và sự  nghiệp đã gắn liền với lịch sử xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng thuở ban đầu. Đó là Thiếu tướng Lê Quảng Ba, tên thật là Đàm Văn Mông (1914 - 1988) người trực tiếp bảo vệ Bác Hồ về nước (ngày 28/1/1941). Những câu chuyện đấu trí, đấu lực của ông và tướng Hoàng Sâm tiễu phỉ ở vùng biên giới đã trở thành kỳ tích, được Bác Hồ giao nhiệm vụ xây dựng Đội du kích Pác Bó.

Cách mạng thành công rồi kháng chiến trường kỳ, ông lần lượt đảm đương trọng trách Khu trưởng Đặc khu Hà Nội, Tư lệnh Chiến dịch Thập vạn đại sơn làm nghĩa vụ quốc tế, Đại đoàn trưởng đầu tiên của Đại đoàn 316, Tư lệnh Quân khu Việt Bắc, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc miền núi, Ủy viên Trung ương Đảng khóa III… Lê Quảng Ba được đặt tên cho một đường phố ở Vĩnh Yên và thành phố Đà Nẵng.  

Thượng tướng Đàm Quang Trung (1921 - 1995), là một trong ba trung đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, người chỉ huy đại đội Việt - Mỹ từ Tân Trào tiến về giải phóng Thái Nguyên, Thủ đô Hà Nội chỉ huy cuộc diễu binh đầu tiên mừng đất nước độc lập (ngày Quốc khánh 2/9/1945); duyệt binh chào mừng hòa bình lập lại ở miền Bắc năm 1955.

Chỉ huy trưởng Ủy ban Quân sự Quảng Nam - Đà Nẵng, lần lượt làm tư lệnh các quân khu Đông Bắc, Việt Bắc, Quân khu 4, Quân khu 1… luôn có mặt ở những chiến dịch lớn và chiến trường trọng điểm vào những thời điểm khó khăn nhất.

Thành đạt cả trong quân sự và trên chính trường, là Ủy viên Trung ương Đảng khóa IV, V, Bí thư Trung ương Đảng khóa VI, được Quốc hội bầu làm Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước. Hiện nay ở Thủ đô Hà Nội, thành phố Đà Nẵng, thành phố Cao Bằng đều có đường phố mang tên Đàm Quang Trung.

Nhà bia ghi công anh hùng liệt sĩ xã Sóc Hà.

Gia đình ông còn có 2 người anh trai đều tham gia cách mạng từ sớm. Ông Đàm Văn Lý (tức Quý Quân sinh năm 1915, vào Đảng năm 1932), là Châu ủy viên, Phó Bí thư Châu ủy Hà Quảng năm 1936 -1940). Ông bị địch bắt đi đày và thủ tiêu ở nhà tù Sơn La, tên của ông được đặt cho xã Quý Quân (Hà Quảng).

Người anh thứ 2 là Đàm Minh Viễn còn có tên là Đàm Văn Lân (sinh năm 1919)   được Bác Hồ đặt bí danh Đức Thanh, là đội viên Đội du kích Pác Bó, Bí thư Đoàn Thanh niên Cứu quốc đầu tiên. Năm 1941 được giao nhiệm vụ thành lập Đội Nhi đồng Cứu quốc. Năm 1942, thực hiện chủ truơng mở rộng căn cứ địa, Đức Thanh phụ trách hướng Đông tiến về Lạng Sơn.

Tháng 9/1945, thực dân Pháp gây hấn ở Nam Bộ, Đàm Minh Viễn một lần nữa được Chủ tịch Hồ Chí Minh giao nhiệm vụ mang Chỉ thị kháng chiến kiến quốc kịp thời vào miền Nam, tham gia chiến đấu ở Sài Gòn - Chợ Lớn với cương vị Chủ nhiệm tham mưu Ủy ban Kháng chiến miền Nam, rồi Tư lệnh phó Ủy ban Kháng chiến Liên khu 5.

Tháng 6/1946, trong một trận chiến đấu không cân  sức ở mặt trận Gia Lai, ông đã anh dũng hy sinh ở tuổi 27 khi tài năng quân sự và phương pháp tổ chức vận động quần chúng đang ở độ chín. Kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của ông (năm 2019), Trung ương Đoàn đã tổ chức Tọa đàm về Đức Thanh “Tấm gương sáng của thế hệ trẻ”, nhiều ý kiến cho rằng thời điểm ấy chưa được phong hàm, nếu như bây giờ ông xứng đáng xếp hạng là một trong những tướng lĩnh xuất sắc.

Lần theo dấu xưa, chúng tôi đi từ Nà Nghiềng lên Cốc Nghịu, Cốc Phường sang Trúc Long, Địa Lan, Nà Sác, cửa khẩu chứng tích của một thời tranh đấu giữ đất, giữ làng, nay đã nhường cho những tuyến đường ô tô tạo thành vành đai khép kín vươn ra các ngả, bên đường những ngôi nhà xây mới mọc lên khang trang, dáng dấp của hành lang đô thị từ chợ Sóc Giang đến cửa khẩu đã hình thành.

Nhiều hộ gia đình  chuyển sang kinh doanh đa dạng hóa ngành nghề dịch vụ, liên kết giao thương, trao đổi hàng hóa, xu hướng dời nhà hay cho thuê đất mặt đường, thuê nhân công lao động đã dần trở nên quen thuộc trong cung cách làm ăn, cơ hội tìm kiếm việc làm đang mở ra nhiều triển vọng cho mọi thành phần có thể tham gia.

Ông Nông Văn Ngọc, người con của xóm Nà Nghiềng (nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Hà Quảng) cho biết: Theo quy hoạch, Sóc Hà sẽ trở thành trung tâm kinh tế. Kinh tế đối ngoại phía trước cửa khẩu chính đang được đầu tư, mở rộng, khu tái định cư mới đang thi công. Kinh tế đối nội là khu thương mại Sóc Giang -  cửa ngõ giao thương nối liền các xã: Nà Sác, Quý Quân và thị trấn Xuân Hòa, Dân Chủ (Hòa An) hậu thuẫn phía sau, tạo sự liên kết ổn định, bền vững. 
Bề dày văn hóa truyền thống kiên trung, tiềm năng nội lực và cả vận hội mới đang tiếp tục hội tụ, khơi dậy, phát huy trên mảnh đất này.

Theo baocaobang.vn